Nasze przekonania są często osią procesu zmiany. To znaczy, że jeśli ich nie zakwestionujemy to prawdopodobnie zmiana nie będzie możliwa. Dlatego ich identyfikacja i wsparcie w zmianie jest tak bardzo istotne. Samo podejście i sposób definiowania przekonań w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), jest zbliżony do coachingowego, ale ich podział (rodzaje) jest już nieco inny.

Przekonania – definicja

Zacznijmy od definicji, tym razem coachingowej, bo jest chyba bardziej precyzyjna. Przekonanie to specyficzna, głęboko zakorzeniona myśl, w która wierzymy, czyli traktujemy jako prawdziwą. W związku  z tym jesteśmy zaangażowani emocjonalnie w jej realizację (świadomie bądź nieświadomie). Oczywiście zwykle nie mamy świadomości, że to „tylko” myśl i działamy tak jakby to była prawda. Przekonania mogą mieć taką treść, która nas wspiera, ale też taką, która jest w danym kontekście ograniczająca. Więcej informacji znajdziesz pod tym linkiem. 

Przekonania kluczowe

Najgłębiej mamy przekonania kluczowe: to głęboko zakorzenione schematy myślowe o sobie, świecie i innych ludziach, które kształtują nasze emocje i zachowania. Przekonania te zwykle wywodzą się z doświadczeń z dzieciństwa i mogą stanowić wyzwanie do ich zmiany. Przekonania kluczowe kształtują nasze reakcje emocjonalne i zachowania właściwie we wszystkich sytuacjach życiowych. Przykłady przekonań kluczowych to np. „Jestem bezwartościowy/a”, „Inni ludzie zawsze mnie zawiodą”, W terapii CBT, terapeuta może pomóc klientowi zidentyfikować i wyzwanie przekonań kluczowych poprzez użycie różnych technik, takich jak dialog sokratejski, eksperymenty behawioralne, czy analiza dowodów. W coachingu często klasyfikujemy tego rodzaju myśli jako element tożsamości w poziomach neurologicznych. Więcej informacji pod tym linkiem.  

Przekonania pośredniczące

Kolejny poziom to przekonania pośredniczące, które pojawiają się jako odpowiedź na spotykające nas  sytuacje lub różnego rodzaju bodźce, powodując konkretne reakcje emocjonalne, a w konsekwencji  zachowania. Wynikają z przekonań kluczowych i są od nich bardziej  skonkretyzowane niż nieco ogólniejsze. Podajmy przykład takiej zależności: przekonanie kluczowe „Jestem bezwartościowa” może wywołać pośredniczące „Jeśli popełnię błąd, współpracownicy mnie odrzucą”, a dalej mamy silny lęk i zachowania zabezpieczające (które niekiedy potęgują prawdopodobieństwo popełnienia błędu).

NAMy

Najbliżej poziomu świadomości znajdują się negatywne automatyczne myśli , czyli tzw. NAMy. Są to szybkie i często nieświadome myśli, które pojawiają się w odpowiedzi na określone sytuacje lub bodźce. Są bezpośrednio związane z naszymi przekonaniami. Często najłatwiej je zidentyfikować, a dzięki temu nazwać nieświadome przekonania. Warto oczywiście na co dzień zwiększać poziom świadomości własnych NAMów. To doskonała droga do identyfikacji przekonań!

Jak zmieniać przekonania

Zmiana przekonań zwykle wymaga czasu, wysiłku, a ze strony terapeuty z pewnością doświadczenia i praktyki. Terapeuta może wspierać klienta w procesie zmiany poprzez budowanie świadomości, i nazywanie nieużytecznych przekonań, wprowadzanie nowych perspektyw i umiejętności oraz praktykę nowych sposobów myślenia, a w konsekwencji także zachowania

W terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) istnieje wiele narzędzi i technik, które mogą być wykorzystane do zmiany przekonań. Mogą to być:  analiza dowodów, pytania sokratejskie,  eksperymenty behawioralne, korzystanie z list przekonań, a także trening umiejętności poznawczych oraz techniki restrukturyzacji poznawczej.

Zatrzymajmy się na chwilę nad ostatnim punktem. Restrukturyzacja poznawcza może być pierwszym, a niekiedy jedynym krokiem pozwalającym na zakwestionowanie schematu myślowego naszego klienta. Polega na takim poprowadzeniu sesji, aby klient dostrzegł błąd w rozumowaniu i dzięki temu mógł zakwestionować (osłabić wiarę) swoje przekonanie. Przykładem może być doprowadzenie do zmiany sposobu myślenia, że popełnienie błędu NIE ZAWSZE powoduje odrzucenie, a jeszcze lepiej, że popełnienie błędu może wywołać wile różnych reakcji, na przykład takich jak chęć wsparcia, być może niekiedy  odrzucenie, ale też wywołanie empatii. Tu wachlarz możliwych interpretacji znacznie się poszerza, a to duża korzyść dla naszych klientów.

Rafał Nykiel