Jak wiadomo wsparcie w zmianie przekonań jest jednym z ważniejszych etapów każdego procesu coachingu. Dzięki…
Kryzys psychiczny a coaching
W związku z tym, że całkiem niedawno skończyłem studia podyplomowe, których tematem była pomoc psychologiczna i interwencja kryzysowa, postanowiłem podzielić się częścią wiedzy na ten temat. Jest to obszar pozornie odległy od coachingu jako metody, ale coachowie z dłuższym stażem zapewne mieli także do czynienia z klientami którzy mogli przechodzić jakiś rodzaj kryzysu. Choć założenia są takie, że coaching dotyczy głównie rozwoju i pracy na zasobach, może się zdarzyć, że klienci będą oczekiwali wsparcia w trudniejszych sytuacjach. Od razu na początku chciałem zaznaczyć, że jeśli trafi do ciebie osoba w ostrej fazie kryzysu, najlepiej będzie zaproponować pomoc profesjonalisty, która ma doświadczenia w tym obszarze. To wymaga nieco innych kompetencji i trochę innej metodologii pracy.
Zatem, żeby umieć rozpoznać taką sytuację przedstawię podstawowe informacje na temat kryzysu psychicznego.
Każdy człowiek w trakcie swojego życia doświadcza różnego rodzaju sytuacji. Część odbieranych jest jako wzmacniające i pozytywne, części wprost przeciwnie. Jeśli zdarzenie dotyczy ważnego obszaru w życiu jednostki, a jest mówiąc najogólniej w jakimś stopniu niezgodne z oczekiwaniami, często powoduje stres. A to z kolei może wywołać reakcję kryzysową. Każda trudna sytuacja może zostać wykorzystana zarówno do pogłębienia kryzysu jak i do szeroko rozumianego rozwoju. Jest to tzw. dwuwartościowe znaczenie kryzysu, gdzie z jednej strony pojawia się szansa na rozwój, a z drugiej pojawia się większe ryzyko wystąpienia zaburzeń. Zależy to od wielu zmiennych, takich jak:
- Stopień doświadczanego stresu płynącego z krytycznego doświadczenia
- Indywidulanej podatności na wydarzenia stresowe
- Zdolności do adaptowania się do stresu
Pożar w Bostonie
W związku z ciągłym rozwojem tej dziedziny i wielością podejść nadal brakuje powszechnie akceptowanej definicji. Według Ericha Lindemann’a jest to „Naturalna reakcja na nienaturalne wydarzenia”. W latach 40- tych opublikował on artykuł w „American Journal of Psychiatry” na temat własnych doświadczeń pracy z bliskimi osobami ofiar pożaru w jednym z bostońskich klubów, gdzie 1943 roku zginęło około 500 osób. Po analizie kilkudziesięciu przypadków z tych tragicznych wydarzeń doszedł, do wniosku, że istnieje wspólny wzorzec reakcji i przeżywania tragicznych doświadczeń – reakcja żałoby na śmierci bliskich osób. W związku z tym zostało uznane jako pewien rodzaj normalnej reakcji na skrajnie trudne doświadczenia.
Czym zatem jest kryzys psychiczny?
Możemy zatem zdefiniować kryzys psychiczny jako reakcję dotychczas zdrowego człowieka, w którym doświadczamy pewnego rodzaju załamania celów czy wartości życiowych (lub też stan wewnętrznej dezorganizacji) odpowiedzi na nagłą trudną (stresową) sytuację. Jest to związane z czasowym brakiem dostępu do wystarczających zasobów, które mogłyby pomóc w skutecznym rozwiązaniu problemu. Ma zawsze wymiar osobisty i towarzyszą mu trudne do przeżywania i niemobilizujące emocje, takie jak: strach, szok, dystres (obok użytecznej formy, czyli eustresu, dystres to jego negatywna odmiana), lęk a także zagubienie. Ludzka reakcja w takich momentach jest związana także z napięciem dotyczącym nieznanej przyszłości i tego jakie zagrożenia oraz konsekwencje aktualnych wydarzeń może nieść. Warto podkreślić, że kryzys nie jest wydarzeniem samym w sobie, ale reakcją człowieka na to co się wydarzyło. Jako przykłady sytuacji, które mogą wywoływać kryzys psychiczny możemy podać następujące wydarzenia: doświadczanie przemocy, uczestnictwo w wypadku komunikacyjnym, utrata pracy czy śmierć bliskiej osoby.
To co wydaje się niezwykle ważne i godne podkreślenia, to fakt, że wydarzenia stresowe nie wywołują kryzysu w sposób automatyczny. Choć tak mogłoby się wydawać wielu osobom, które mają za sobą takie trudne doświadczenia. Jest to zawsze związane z interpretacją wypadków krytycznych, która uniemożliwia możliwości radzenia sobie z kryzysem i korzystania z zasobów zarówno wewnętrznych jak i społecznych. Jest to ważne, ponieważ w tym mechanizmie powstawania kryzysu znajduje się także sposób na jego przezwyciężenie i powrót do stanu równowagi.
Reakcje na kryzys
Kryzys często doprowadza do zaburzenia homeostazy i destabilizacji psychiki. Najczęściej w pierwszej kolejności ma podłoże biofizjologiczne, ponieważ za nasze reakcje emocjonalne na trudne nagłe wydarzenia odpowiada ciało migdałowate (to obszar mózgu jest częścią układu autonomicznego, na który mamy niewielki świadomy wpływ). Reagujemy emocjonalnie na jego pobudzenie, ale świadomie nie możemy tego zatrzymać (choć są narzędzia ułatwiające ten proces). W związku z tym, że kryzys powstaje w ciele migdałowatym, działania polegające na aktywizacji kory przedczołowej, czyli sama rozmowa niestety nie zawsze jest skuteczna. Ciało migdałowate, jako dość stara struktura mózgu (gadzia) ma do dyspozycji 3 podstawowe reakcje walka, ucieczka lub zamrożenie (atawizm, który kiedyś pomagał być niezauważonym przez drapieżniki). Za te reakcje odpowiada nasz układ wegetatywny, na którego działanie nie mamy bezpośrednio dużego wpływu. Zapewnia on sprawne funkcjonowanie narządów wewnętrznych, wydzielania hormonów i reakcje fizjologiczne, a także kieruje w jakimś stopniu naszymi emocjami i nastrojami. Szczególnie tymi, które są związane z reakcją na zagrożenia. W kryzysie działamy nieracjonalnie, możemy uderzyć dziecko lub powiedzieć bliskiej osobie coś niezwykle przykrego: „żebyś nie żył”.
Jak kryzys może przyczynić się do rozwoju?
W ciągu całego życia człowiek doświadcza przeróżnych sytuacji, z których część jest postrzegana jako pozytywne i korzystne, a część jako negatywne i bolesne. Doświadczając zmian mamy dwie główne możliwości na ich percepcję, a w konsekwencji także na ich wykorzystanie. Podobnie jak chiński ideogram zmiany, może mieć dwa podstawowe znaczenia, zagrożenie jak i szansę. Dlatego wiele osób wychodzi z sytuacji kryzysowych wzmocnionymi i bardziej odpornymi na przeciwności losu. To jaki będzie finał zależy od wielu czynników, mogą to być między innymi rodzaj problemu, wcześniejsze doświadczenia, poziom odporności psychicznej (rezyliencji) cech charakteru jednostki, możliwości skorzystania ze wsparcia w najbliższym otoczeniu a także efektywność przeprowadzonej interwencji kryzysowej, jeśli takowa miała miejsce.
Czasami trafiają na sesje klienci, którzy doświadczają sytuacji kryzysowych o niewielkim nasileniu. Wtedy zadaniem coacha jest udzielenie wsparcia właśnie w taki sposób, aby klient mógł wykorzystać tę sytuację do własnego rozwoju i wzmocnienia zasobów.