Podejście systemowe w coachingu wyróżnia to, że do rozwiązania Klient dochodzi inną, mniej oczywistą drogą. Na początku tej drogi jest prawda, którą możemy bardziej poczuć, a nie tylko zrozumieć, jest to prawda systemu. Jest to podejście bardzo użyteczne, w momencie, kiedy zawodzi nas tradycyjny sposób prowadzenia sesji lub gdy na przykład Klient nie jest w stanie przestać „lewopółkulowo” analizować sytuacji. Zdecydowanie bardziej taka osoba potrzebuje skoncentrować się na odczuciach, niż procesach myślowych.

System

Warto zacząć od przypomnienia czym jest system. Według definicji słownikowej to „układ elementów mający określoną strukturę i stanowiący logicznie uporządkowaną całość”, która jest jednak czymś więcej, niż tylko sumą jego części składowych. Współdziałanie elementów daje silniejszy efekt, niż suma pojedynczych działań. Elementy w systemie wpływają na siebie wzajemnie. Zmiana chociaż jednego z nich ma wpływ na wszystkie pozostałe. Między poszczególnymi częściami systemu działają siły, które nieustannie go modyfikują, jednocześnie system stara się pozostać spójny i dąży do równowagi. Systemem jest rodzina, zespół, ale także człowiek jako całość.

Coaching oparty na systemie jest procesem, który umieszcza Klienta w stosownym kontekście jego własnego otoczenia społecznego. Nie traktuje go jako odseparowanej jednostki, lecz jako jedną z części większej całości. Podejście całościowe jest tu stawiane na pierwszym miejscu, bowiem z zasady każda jednostka funkcjonuje w wielowymiarowym środowisku i tworzy własne, często bardzo złożone sieci powiązań.

Coaching systemowy zauważa nie tylko Klienta i jego wybory, lecz kładzie też wyraźny akcent zarówno na poszczególne elementy jego otoczenia, jak i ich wzajemne interakcje oraz niepodważalną całość, którą tworzą. Model ten koncentruje się na siłach działających między składowymi systemu, traktując klienta jako jeden z elementów całości. Dlatego więc, jest to podejście na wskroś holistyczne, gdzie każdy element systemu ma swoją wartość dla procesu i nie może być w żaden sposób pomijany lub wyeliminowany z procesu coachingu. Jednostka nie jest wysuwana na pierwszy plan, jest tu (tylko i aż) częścią systemu.

Pracując systemowo coach wspiera Klienta w zmianie perspektywy, dzięki odtworzeniu konstelacji, czasem określanej jako żywa mapa. Jest to ułożenie wybranych elementów systemu na ograniczonej powierzchni (stół/pokój) z uwzględnieniem odległości między elementami i kierunków, w którym „patrzą”. Ustawienie konstelacji może być używane w wielu kontekstach na sesji, głównie w celu odkrycia nowych informacji i uwolnienia nowych zasobów.

Przywrócenie porządku

 Podejście systemowe opiera się na założeniu, że istnieje ponadjednostkowy, niejawny porządek, ponad powierzchownie postrzeganym chaosem. Coach pomaga swojemu Klientowi rozkodować ten porządek, jako punkt wyjścia do dalszej pracy. Rezultatem ma być dostosowanie systemów do ich optymalnych i pożądanych form funkcjonowania, w taki sposób by owe systemy były spójne i pełne. Dzieje się to dzięki zajęciu właściwego miejsca w systemie przez każdy z elementów, a w szczególności dotyczy miejsca należącego do samego Klienta.

Celem odtwarzania konstelacji na sesji jest zauważenie istotnych elementów systemu, sił działających między nimi, a w konsekwencji przywrócenie spójności i równowagi systemu. Na pierwszym planie znajduje się tu obserwacja. Coach nie interpretuje tego, co widzi (pozwala to przeżyć i dostrzec samemu Klientowi). Ma bardziej służyć systemowi i pozwalać, aby energia działająca w systemie wprowadzała porządek.

Coaching systemowy daje także możliwość rozwiązania problemów systemowych, jakie mogą pojawić się w organizacji czy w zespole. Wspiera rozwój członków organizacji, jej liderów, poszczególnych zespołów i organizacji jako całości.

 Prawa systemowe

 Coaching systemowy podchodzi do organizacji w szerszym ujęciu, nie skupiając się jedynie na formalnych, widocznych zasadach jej działania. Ukazuje ją także w kontekście związanym z oddziaływaniem uniwersalnych praw czy też tzw. zasad systemowych. Reguł, które nie są oczywiste, aczkolwiek wywierają kluczowy wpływ na funkcjonowanie całej organizacji, a więc także na zachowania i efektywność poszczególnych jednostek znajdujących się w jej strukturach. Wyróżniamy trzy główne prawa: uznanie, czas i miejsce. 

 Uznanie

Pierwszą bardzo ważną zasadą, kluczową w pracy tą metodą, jest zasada uznania tego, co jest.  Nie oceniamy stanu obecnego, nie określamy czy coś jest łatwe lub trudne, dobre lub złe. Uznajemy ten stan i pozostajemy z nim w zgodzie zanim pójdziemy dalej. Jest to bardzo istotne, gdyż opór wywołany brakiem uznania obecnego stanu rzeczy, może nawet uniemożliwić pracę z danym systemem.

Jeżeli skupimy się w pierwszej kolejności na przyszłych rezultatach i celach, to możemy zablokować siły systemu, które w sytuacji otwarcia się na bieżącą sytuację mogłyby wspierać wprowadzane zmiany. Dlatego, uznanie tego, co jest wydobywa ukryte w systemie zasoby i jest początkiem procesu uzdrawiania systemu jako całości.

Rolą coacha na tym etapie sesji jest przede wszystkim wsparcie w zrozumieniu aktualnych uwarunkowań, a dopiero w dalszej kolejności udzielenie wsparcia w przezwyciężeniu ograniczeń i barier z nich wynikających.

 Czas

 Pojęcie czasu odnosi się do porządku systemu, który bazuje na pewnej chronologii i podejściu liniowym do czasu. Wydarzenia dawniejsze mają z zasady pierwszeństwo przed tymi, które nastąpiły później, osoby, które pojawiają się w organizacji wcześniej mają pierwszeństwo przed tymi, którzy dołączają później. Dodatkowo ważna jest też długość czasu, w jakim dany element funkcjonuje w systemie, w rodzinie będzie to odnosiło się do zależności pokoleniowej, w organizacjach np. do stażu pracy. Definiowanie tych pojęć pozostawiamy Klientowi, który ustala i dzieli się z coachem swoją wizją, dlaczego ktoś przychodzi pierwszy, a ktoś inny przychodzi później lub dlaczego ktoś odchodzi w takim, a nie innym miejscu na linii czasu.

W tym ujęciu kładziemy nacisk na to, by elementy/jednostki pojawiające się później, uznawały wkład i należne miejsce swych poprzedników, czyli osób, które pojawiły się w danym systemie jeszcze przed nimi. Tylko wtedy system może stworzyć przestrzeń, w której nowi członkowie mogą działać i się rozwijać. Wynika to z zasady, że tylko dzięki temu co było wcześniej, może pojawić się to, co następuje później. Odnosi się to także, jeśli nie przede wszystkim, do osób, które zdobyły wysoką pozycję w ramach danego system. Kiedy nowy lider akceptuje tę zasadę jako porządkującą i uzna naturalny udział jego poprzedników w dojściu do stanu obecnego, pozwala na uwolnienie się autorytetu przywódcy i nadanie mu większego znaczenia.

Miejsce

 Koncepcja „miejsca” odnosi się do odkrywania lokalizacji poszczególnych elementów w danym systemie. Rozmieszczenie wybranych elementów w celowo zaaranżowanej przestrzeni (stół/pokój) najczęściej sprawia Klientowi najmniej kłopotów. W tym miejscu ważna jest uważność coacha, który powinien czuwać nad tym, aby opowieść Klienta nie zdominowała całej sesji. Ważniejsza jest koncentracja na odczuciach i intuicji, niż opowiadaniu historii, które często kotwiczą Klienta w aktualnej (trudnej) sytuacji.

Zadaniem Klienta jest wczucie się w bieżącą sytuację, wyłonienie kluczowych elementów i ustawienie ich względem siebie. Elementy systemu powinny być umieszczone w odpowiednich (w odczuciu Klienta) odległościach odzwierciedlających ich wzajemne relacje. Z uwzględnieniem także kierunków, w którym „patrzą” poszczególne elementy. Czy na przykład stoją do siebie przodem, tyłem, czy też stykają się bokami.

Najważniejsza interwencja

 Zmiana perspektywy z jednostkowej, na większą systemową, jest sama w sobie chyba najważniejszą interwencją, która często przynosi pozytywny efekt dla Klienta. Dzięki temu Coachee może sobie uświadomić, że obecna sytuacja nie zależy tylko od jej/jego indywidualnych możliwości, uwarunkowań, ale przede wszystkim od wpływu całego systemu. Taka percepcja w wielu sytuacjach może być uwalniająca. Poznanie mechanizmów rządzących tą perspektywą, ujrzenie szerszego kontekstu, prowadzi często do poprawy komfortu postrzegania stanu obecnego, nie mówiąc już o możliwości wywołania bardziej znaczących zmian, pośrednio także w środowisku, w jakim funkcjonuje. Siłą tej metody jest więc możliwość uświadomienia sobie modeli systemowych, równocześnie z dwóch pozornie przeciwległych punków widzenia: wewnętrznej i zewnętrznej – uczestnika i obserwatora.

1.  John Whittington, Ustawienia Systemowe w coachingu – zasady, praktyka i zastosowanie, Co&Me Publishing, Warszawa 2013
2. Agnieszka Kasprzycka, Coaching dla zdecydowanych na zmiany – systemowe porządki w organizacji, w: K. Ramirez-Cyzio (red.), Myślenie systemowe w coachingu, Wydawnictwo: Pracownia Satysfakcji Sp. z o.o., Warszawa 2013
3. Joy Manne, Praktyczny przewodnik po konstelacjach rodzinnych, New Dawn, Warszawa 2008
4. Bert Hellinger, Porządki miłości, czyli być sobą i żyć swoim życiem, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co, Warszawa 2006

Anna Kabat (Coach ICC) i Rafał Nykiel (Trener i coach ICC)