Jak wiadomo wsparcie w zmianie przekonań jest jednym z ważniejszych etapów każdego procesu coachingu. Dzięki…
OBLICZA COACHINGU: Coaching systemowy – część II
Pracując systemowo w coachingu, zarówno indywidualnie jak i z zespołem, zadaniem coacha jest umożliwienie klientowi spojrzenia na sytuację z zupełnie innej perspektywy. Wykorzystujemy do tego model tworzenia mapy. Kiedy coach widzi, że przyjrzenie się systemowi klienta pozwoli mu odkryć nowe informacje i zbliżyć do rozwiązania, powinien zapytać klienta o zgodę na to aby przyjrzeć się sytuacji z innej perspektywy: „Czy chciałbyś spojrzeć na to z innego punktu widzenia?”.
Jak tworzymy mapę?
Pierwszym etapem procesu coachingu systemowego jest mapowanie, czyli statyczne odzwierciedlenie stanu rzeczywistego, który możemy zastosować w różnych rodzajach coachingu, np. w sesji indywidualnej, z dwoma osobami, w sesji grupowej (w przypadku pracy z przypadkowo zebranymi osobami, nieznającymi się i nieposiadającymi wspólnego celu) czy zespołowej (osoby znające się wcześniej, będące często częścią większej struktury, które współdzielą konkretny cel). W takich przypadkach sesje mogą przybierać formę np. warsztatów.
Etap tworzenia mapy można podzielić na trzy podstawowe fazy przechodzące płynnie jedna w drugą, a mianowicie na wywiad, tworzenie mapy i zamknięcie.
Krok 1 – Wywiad
Na etapie wywiadu prosimy Klienta o ZWIĘZŁE opisanie problemu. Chodzi tutaj o wydobycie faktów, które pozwolą oddać jego istotę. Prosimy również o opisanie odczuć i stanu emocjonalnego, który nastąpiłby u niego, po znalezieniu rozwiązania. W dalszej kolejności prosimy Klienta o podanie najważniejszych elementów, które łączą się z wcześniej wskazanym problemem.
Elementami systemu organizacyjnego, które są dla systemu podobnie ważne i podlegają w nim zasadniczo tym samym prawom, są oprócz ludzi (np. menedżer, właściciel, pracownik, Klient) także grupy ludzi (dział, zespół, rodzina, zarząd), grupy większe (firma, rynek, kraj) oraz abstrakcyjne pojęcia (np. cel, fuzja, zysk, produkt, marka). Ważne jest też, by jednym z takich elementów była postać samego Klienta, co pozwala uzyskać zupełnie inną perspektywę dla zobrazowania całej sytuacji. Takie podejście do prowadzenia wywiadu umożliwia, zarówno coachowi jak i Klientowi, uzyskanie szerszego punktu widzenia – ukierunkowanego na system.
Możliwe pytania:
- Opisz w kilku zdaniach problem/sytuację.
- Co by się dla Ciebie zmieniło, jeśli ten problem zostałby rozwiązany?
- Jeśli miałabyś/miałbyś stworzyć mapę tego problemu, to jakie elementy powinny się na niej znaleźć?
Krok 2 – Tworzenie mapy
W coachingu indywidualnym, na etapie mapowania Klient powinien w pierwszej kolejności wybrać powierzchnię, która później będzie stanowiła przestrzeń tworzenia mapy, może to być stół, fragment podłogi, blat biurka, kartka papieru. Następnie z zestawu przedmiotów dostarczonych przez coacha, Klient wybiera swojego reprezentanta – figurę, która będzie go symbolicznie uosabiać i umieszcza ją w przestrzeni mapy. Przedmiotami, które Klient dostaje do dyspozycji mogą być klocki, figurki, kamienie, karteczki samoprzylepne, rzeczy codziennego użytku itp. Mogą to też być przedmioty – figury, specjalnie zaprojektowane do ustawiania konstelacji.
Figury lub przedmioty obrazujące elementy systemu można też używać w coachingu z dwoma osobami, w coachingu grupowym i zespołowym lub w superwizji samego siebie (w coachingu grupowym bądź zespołowym np. w trakcie warsztatów to sami uczestnicy mogą przyjmować reprezentacje elementów systemu tj. odgrywać role tych elementów – innych postaci).
Miejsce figury w przestrzeni powinno oddawać subiektywnie odczuwane obecne położenie Klienta w strukturze rzeczywistości, takie jakie ono jest, nie takie jakie chciałby zajmować.
W następnej kolejności Klient wybiera, według swojego wewnętrznego odczucia, pozostałe figury reprezentujące elementy systemu, łączące się ze zdefiniowanym problemem. Figury powinny być tak skonstruowane, aby dawały możliwość określenia (ustawienia lub zaznaczenia) wektorów pokazujących kierunek uwagi. Następnie Klient ustawia je w przestrzeni mapy. Coach powinien dopilnować, aby figury zostały ustawione w odpowiednim porządku, ODLEGŁOŚCI od siebie oraz KIERUNKU, tak by oddawały rzeczywistość w odczuciu Klienta.
Warto, aby coach – po ustawieniu systemu przez Klienta – dopytał go, czy zgadza się on z tym ustawieniem, czy go rozpoznaje, czy według niego oddaje ono stan rzeczywisty i czy jest jeszcze ktoś lub coś ważnego, co warto by było do niego dołączyć. Tego rodzaju pytanie pomaga uchwycić lub ujawnić elementy wykluczone z systemu.
Możliwe pytania:
- Jak by to było, gdyby blat tego stołu przedstawiał twój zespół/firmę?
- Teraz wybierz przedmiot, który reprezentuje Ciebie i ustaw go na mapie w takim miejscu, które w twoim odczuciu wydaje się odpowiednie.
- Ustaw pozostałe przedmioty jako członków zespołu/firmy na mapie we wzajemnej relacji. Zwróć uwagę na kierunek patrzenia i wzajemne odległości.
- Czy kogoś lub coś należy uwzględnić na tym etapie?
Krok 3 – Możliwe interwencje
Można również po mówieniu utworzonej mapy przejść do wprowadzenia interwencji, które nazwać też można mapowaniem dynamicznym lub konstelacjami. Inicjując interwencje należy poprosić Klienta, aby zaczął zmieniać pozycje poszczególnych figur w przestrzeni mapy. Prowadząc coaching możemy wykorzystać ruch i tzw. zdania systemowe.
Ruch – czyli przesunięcia w płaszczyźnie mapy przedmiotów-reprezentantów, powinny wychodzić z wewnętrznych odczuć Klienta, a nie być wynikiem jakiś chłodnych przemyśleń i wykalkulowanych analiz. Z drugiej strony ruchy nie powinny być w żadnym wypadku ani przypadkowe, ani wymuszone przez coacha. Należy zadbać o to, aby były intencjonalne i uświadomione. Klient powinien umieć powiedzieć, dlaczego dany ruch się odbył i dlaczego odbył się w taki, a nie inny sposób. Jako finalną część ruchu należy traktować opisanie tego, czy przysłużył się on, w odczuciu Klienta, poprawie – wzmocnieniu systemu, czy też jego pogorszeniu – osłabieniu. Klient zawsze ma możliwość wycofania się z dokonanego raz ruchu lub jego zmiany.
Przesunięcia służą zbudowaniu lub przywróceniu równowagi systemu, co często wyraża się także poprzez włączenie do systemu czegoś lub kogoś, co zostało z niego uprzednio wykluczone.
Zdania systemowe – mają za zadanie pomóc Klientowi wprowadzić zmiany do całego systemu. W pierwszej kolejności w jego postrzeganiu, a dalszej w funkcjonowaniu. Zdania wypowiadają do siebie elementy systemu, szczególnie kiedy pracujemy z reprezentantami. Zdania muszą być krótkie i zwięzłe, należy je wymawiać z szacunkiem, w sposób prosty i niewymuszony. Zdania podobnie jak ruch służą odkryciu harmonii systemu i poszukiwaniu jego naturalnego porządku, uwypukleniu jego wewnętrznej dynamiki, ukrytych prawd. Służą również uwidocznieniu w systemie elementów zapomnianych i z niego wyłączonych. Pomagają także w nadaniu elementom szanowanego – należnego im miejsca w systemie, pozwalają połączyć bezpodstawnie rozdzielone elementy oraz rozdzielić te niesłusznie połączone. Pozwalają znaleźć elementom systemu ich właściwe miejsce w systemie, dzięki czemu owe elementy odzyskują swą siłę i biorą na siebie odpowiedzialność za miejsce, które zajmują.
W praktyce coachingu systemowego zdania mogą być proponowane przez coacha. W takim przypadku zawsze muszą być zaakceptowane przez Klienta i uznane przez niego za „własne”. Można też poprosić Klienta, żeby sam wykazał inicjatywę w tworzeniu zdania, bez żadnej ingerencji lub sugestii ze strony coacha. Niesie to jednak z sobą ryzyko, iż wypowiedziane przez Klienta zdanie będzie efektem jego wyważonych analiz i nie będzie oddawało specyfiki systemu, np. będzie projektowało stan pożądany, a nie stan rzeczywisty.
Możliwe pytania:
- Wybierz jeden z przedmiotów na swojej mapie i zobacz, gdzie możesz go przesunąć. Co się zmieniło?
- Sprawdź gdzie na mapie jest miejsce dla elementu X?
- Co by było gdybyś wstał/a i spojrzał/a na swoją mapę z różnych stron. Jak zmianie się perspektywa?
Krok 4 – Zamknięcie
Ostatnią z faz jest zamknięcie. Na tym etapie omawiamy z Klientem wglądy w mapę w celu określenia, jakie nowe informacje o sytuacji zdobył na tej podstawie. Służy to dostrzeżeniu przez Klienta sensu tworzenia takiej mapy i wyciągnięciu przez niego wniosków, jakie płyną z tego symbolicznego ustawienia jego problemu. W tym miejscu można zakończyć stosowanie konstelacji i przejść do innej metodologii coachingowej.
- John Whittington, Ustawienia Systemowe w coachingu – zasady, praktyka i zastosowanie, Co&Me Publishing, Warszawa 2013
- Agnieszka Kasprzycka, Coaching dla zdecydowanych na zmiany – systemowe porządki w organizacji, w: K. Ramirez-Cyzio (red.), Myślenie systemowe w coachingu, Wydawnictwo: Pracownia Satysfakcji Sp. z o.o., Warszawa 2013
- Joy Manne, Praktyczny przewodnik po konstelacjach rodzinnych, New Dawn, Warszawa 2008
- Bert Hellinger, Porządki miłości, czyli być sobą i żyć swoim życiem, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co, Warszawa 2006
Anna Kabat (Coach ICC) i Rafał Nykiel (Trener i coach ICC)